
Ngā Kōrero Hou mō te Kaimoana Hub Te Whanganui-a-Tara
I te tau 2022, i te tawhito haere o ngā hanganga me te hurumutunga o ngā rīhi, ko tēnei te wā pai ki te arotake i ngā mahi ki ngā whare o Pōneke; Ika ki Lorne Street me Pāua Tūwā ki Hania Street. I mate hoki a Port Nicholson Fisheries ki te hūnuku, nā reira i pai ai te rangahau i te nukuhanga ki tētahi wāhi kotahi.

Ko Te Whanganui-a-Tara tētahi pokapū pakihi rautaki mō te tupuranga me te whakawhānuitanga o Moana, inā hoki i te HIT a Sanford i hokona i mua tata nei. Ka kite te arotake he mea nui rawa te whiwhi kāinga rua e taea ana te whakapūmau i te nui o ngā tukunga ki te hōngere tarāwhare me te hōngere tāwāhi, nā te kino o ngā pōraruraru rārangi mahi hua, te wātea o te hunga kaimahi, me te katinga o ētahi whare. Nā ēnei kitenga mātou i tautoko ki te whakatū i te Kaimoana Hub ki te wāhi Todd Park ki Porirua; ka whakakotahi te pokapū nei i ā mātou mahinga katoa i Te Whanganui-a-Tara ki tētahi wāhi kotahi, he wāhi tairite hoki.
Ētahi o ngā painga o tō mātou Kaimoana Hub ki Te Whanganui-a-Tara
Ko ētahi o ngā painga o tō mātou Kaimoana Hub ki Te Whanganui-a-Tara ko te hāpai i te whakawhānuitanga uara, i te tupuranga e hāngai ana ki ngā hōngere matua, me tētahi hoanga nui kē ki ngā kiritaki matua hei akiaki, hei whakawhānui hoki i ngā haonga. Ka whakawhānuitia te āheinga mō te Ika ki roto i taua wāhi, ka whānui atu te āheinga mahiika mō te HIT o-uta hou a Sanford.

E mahi tahi ana, e piri tahi ana a Moana me Port Nicholson Fisheries i te hoahoanga āmiki o te Kaimoana Hub ki Te Whanganui-a-Tara. E mārō ana te haere o te kaupapa e ai ki te wātaka taketake, he torutoru ngā whakaroanga me ngā utu e hāngai ana, ā, e haere ana ngā mahi o ētahi hanganga e tū kē ana hei whakarerekē i ngā roto kia whai wāhi ai ngā waikari me ētahi atu hanganga e hiahiatia ana.
E hua tonu ake ana ngā āwhā nunui huri i te motu
Ka tīmata te tau 2023 i Aotearoa, ka hua ake ētahi āwhā nunui huhua ki te taha raki me te taha rāwhiti mā raki o te motu. Nā te Huripari Gabrielle me ngā waipuke kikino mai i Te Taitokerau ki Tūranga me Ahuriri i mākūkū ai te nuinga o te motu, ka uhia ki te oneone me te pōharu.

Nā tēnei i pāngia ai ā mātou mahinga huri noa i te pakihi, i pāngia ētahi, i pāngia kinotia ētahi.
Ka pūrongo ētahi kaihiika kirimana i ngā raruraru o te para rākau me te putunga oneone, ā, ka nui te tāmatemate ki ō mātou pāmu tio nā te waimeha o te wai, nā ngā raruraru i runga whenua e pā ana ki te rerenga o te wai (kei te [insert hyperlink] ētahi atu kōrero). Kāore ngā waka pūhoro i āhei ki te tere atu i te wā mōmona o te tau hiika, me te aha ka iti iho ngā whika haonga.
Nōhea ō mātou tāngata i Moana i wehi, i pāpōuri rānei, engari kē ia ka nui te tautoko, te āwhina hoki a ō mātou kaimahi i te wā o te kino.

Te tautoko i te pātaka kai i muri i te Huripari Gabrielle
Ka tere whakatika a Moana New Zealand, ō mātou kaihiika kirimana me ngā Iwi ki te tuku kai ki te Tairāwhiti o Aotearoa i muri i ngā waipuke kikino, i ngā takerehāia o ngā hapori i a Huripari Gabrielle.
Parāoa tū roa me ngā kai rite-kia-kainga (MRE)
I te wā i muri tata tonu i te huripari, ka whakawāteatia ō mātou whata i ngā parāoa tū roa me ngā kai rite-kia-kainga (MRE), ka tukuna ai ki ngā hapori e raruraru ana mā ngā rōpū tūao me ngā rōpū mate ohorere o te rohe.
I whakawhanaketia e Moana te parāoa tū roa mō tā mātou rārangi MRE reka, hauora hoki. Ā, he manapou tēnei mō te hunga i hiahia ake i muri mai i ngā āwhā.
Ko tā Moana New Zealand parāoa tū roa he tautahitanga i te ao–he parāoa e takaia takitahitia ana, ā, e 36 marama te roa o te noho ki te whata.
Mahinga ika tuku iho
Te whānui haeretanga o ngā mahinga kai ukauka ki ngā hapori i pāngia kinotia, ka hui tahi ngā rangatira o ngā Iwi ki te whakamahi i ngā whakaaetanga tuku iho hei tāpiritanga kai, hei kai ukauka.
I mahi a Moana me ō mātou kaihiika kirimana ki te Heamana o Mai i Ngā Kuri a Whārei ki Tihirau Iwi Customary Fisheries Forum, ki a Jonathan (Hone) Te Rire, Pelco, ngā kaihiika RMD, me Te Manatū Ahu Matua; i piri tahi mātou hei tautoko i te kaupapa, hei manaaki i ngā mahi whakahaere, me te tātaritanga o ngā ika tuku iho kia pai ai, kia tika ai te rokinga me te tohanga.
He hangarau e māia ai, e whai kaha ai ō mātou tāngata
Ka tupu haere te pakihi, ka tupu hoki ā mātou pūnaha, ā, he tūturu, he pai hoki te pānga ki te āhua o tā ō mātou kaimahi kawe i ā rātou mahi. He rite tonu tā mātou kimikimi i ngā whakapaitanga, me te whakarerekē haere i ngā āhuatanga e tika ana hei painga mā ō mātou kaipupurihea, me te āpōpōtanga o te pakihi.

Te pūmanawa rorohiko hou mō te hokonga me te pūrongotanga mō te Ika i Te Whanganui-a-Tara
Kiwa–Utunga kaihiika, whakahaerenga roherohenga hoki
Kei tērā taha o te tāone, kei te whare Pāua Tūwā, kua oti te whakaurunga o Kiwa. Ko Kiwa te pūnaha whakautu kaihiika, pūnaha whakahaere roherohenga hoki i āta hangaia mā mātou. Ka pupuri hoki te pūnaha i ngā raraunga mō ā mātou tahua pūtea mō te haonga ika ā-tau me te roherohenga.
Inamata i tāpiri ai a Moana i a Kiwa ki tā mātou Pūrongo PWW (Pūnaha Whakatau Waka) te āwhina nei i tō mātou tira tauhoko ki te whakamahere i ngā hua e hīia ana, kia pai ai te whakariterite wawe i ngā hokonga o ā mātou hua – e horo ai te putanga i te kūaha ā te taenga mai. I āta tono a Moana i tētahi pūnaha hāngai pū ki a mātou, he ruarua rawa nō ngā pūnaha i taua wā.
xIMS–Pūnaha rārangi rawa wheketere
Kua oti i a Moana te wāhanga tuatahi o te whakaurunga o xIMS, he pūnaha rārangi rawa wheketere, ki tō mātou wheketere Ika ki Lorne Street, Te Whanganui-a-tara.
Manaaki ai te xIMS i te makenutanga o te hua – mai i ngā waka nāna i hao ake, mai i ngā pāmu hoki i kohia ai te tio. Ka whiria tahitia hoki e xIMS i tā mātou Business Central (ERP) me KIWA (Utunga Kaihiika), ā, ka tuari raraunga hoki ki aua pūnaha.
He mataora te rārangi rawa: ka whakaputaina ana te tohu, ka wawe tonu te whaiwāhitanga o ō mātou tīma tauhokonga ki te hua e whakaputaina ana. Ka piri tō mātou wheketere ki Lorne Street ki Maungarei, te Rēkohu, Te Tara o te Ika, Wiri me Te Papaioea e whakamahi ana i te pūmanawa nei.
Starlink mō te Rēkohu me Whangaroa
Nā te tawhiti o Whangaroa me te Rēkohu, me te nui o te hangarau tawhito i aua rohe, i noho ai te tūhonohonotanga hei mānuka takoto, arā he pōturi, he tāmutumutu te ahokore ki aua wāhi.

Nic Nicholson
Kaitautoko Pūnaha Mahi
He 1700 ngā āmiorangi taumata hakahaka kua oti i a SpaceX, he kaituku ipurangi ā-āmiorangi, te whakaangi kia āmiomio ai i te ao, e whānui atu ai, e pakari atu ai te ipurangi ki te katoa o Aotearoa.
I te mutunga o te whakamātautau tuatahi, ka tahuri ngā wāhi e rua nei i te hononga whatunga ki te pūnaha Starlink. Me te aha he nui rawa te pikinga o te tere me te horopū o te whatunga mō ō mātou kaimahi, me te tautoko hangarau hoki. Waihoki, e whakawhāiti ana mātou i ngā tūraru haumarutanga ipurangi ki tō mātou whare ki te Rēkohu. Mā reira e whānui atu ai te whiriwhiringa, te hāngaitanga hoki, ki tā mātou pūnaha hangarau, me te māmā haere hoki o te utu.

Ka whakatuwhera a Sealord i te whare ahumoana whakaihuwaka
I te Hūrae, ka whakatuwheratia e tā Sealord pakihi hāmana, pakihi taraute moana ki Tāhimania, e Petuna, tētahi pūnaha tukurua $13 miriona te uara ki tōna paonga ki Cressy, he iti iho te wai e whakamahia ana mā te 5% tēnā i ngā paonga tawhito. Me te aha ka māmā noa ake te pā ki te taiao.

Ka whakatuwhera te Pirīma o Tāhimania, a Jeremy Rockliff, i te Cressy III, ka whakauru i te hāmana pūhouhou ki te whare hou.
Hei tā te Kaitiaki Pūtea Matua o Sealord, tā Gary Neill, ka whakaatu te whare whakaihuwaka nei i tō Petuna titikaha roa ki te toitūranga o te mauri o te taiao. Ko tētahi atu painga ko te whakamahinga o ngā parapara katoa hei wairākau ki te pāmu kei tōna taha.


Ko tētahi wāhi o te whanaketanga ko te hanganga o te Pūnaha Ahumoana Tukurua (PAT) tuatoru - e tahuri ai te whare katoa ki te PAT kia mōmona ai te rāngai hāmana a Petuna. Hei konei kaha ake ai te āheinga ki te whakamatua i te kounga me te pāmahana o te wai i roto i ngā kurawai - me te pai ake hoki o te tātaritanga matūkai - kia hua ai ngā ritenga papai kia tupu ai ngā pūhouhou e tupu nei.
Tiakina ngā wāhi e mahi ai tātou
Whakapuakina ai tō mātou aroha ki a Tangaroa i roto i ā mātou mahi o ia rā, me ngā huinga ā-tau huri noa i te ao.
Hanga hōtaka ai mātou hei tautoko i ngā mahinga ika mauri ora, mahinga ika taurikura, ā, ka whai ki te whakapai i ā mātou mahi hao mō ngā whakatupuranga e haere mai nei.

Ka whakapai te tīma o Ruakākā i te oneone i te Rā Moana o te Ao
Ko te Rā Moana o te Ao he karanga kia mahi tahi mō te oranga o te moana me te tau o te huarere. Ia tau rere ai te karanga, ā, kāore e rerekē te tau nei. Nā ō mātou kaimahi i Ruakākā i te karanga i manaaki, ka wehea kia rua ngā rōpū, ka pau te ata i te kohikohi para i runga tātahi, i runga tāhua huri noa i te pāmu Pāua Kahurangi. He mahi pai rawa tēnei, he nui ngā pēke para i kohia, ā, i noho hoki te tīma ki te whakaataahua i te tāhuahua e karapoti ana i te pāmu.

Kaupapa whakapai ā-tau i Te Tara o te Ika
I te Māehe o te tau nei, i tāroi te tīma Tio o Moana ki Te Tara o te Ika ki te moutere o Whanganui, tata tonu ki ngā pāmu, hei tautoko i ngā mahi whakapaipai ā-tau o reira. He kaupapa mahinga tahi ā-rohe nā te ūmanga kia tūmau ai te rerehua māori o te tahamoana e karapoti ana i ngā pāmu tio, pāmu kuku hoki i roto i ngā whanga. He rite tonu te taka BBQ ki te moutere, me te noho ki te whakarekareka i ngā hua o tō rātou whanga, i te tirohanga ki te whanga hoki.

Whakamātauria ngā pāoro aihe
I roto i ngā tau e rima nei, kua whakamahi ētahi kaihiika kirimana i te pūrere pāoro hei pare atu i ngā aihe i ngā wāhi e hiika ai rātou. Kei te rīwhitia aua taputapu ki ngā taputapu pare aihe hou. Ka piri te taputapu pare aihe ki ngā taputapu hao ika o runga pūhoro hei whakawhāiti i ngā tūtakitanga o ngā ika nei me ngā kaihiika.
Kāore e pā te mamae ki ngā ika i te kaha o ngā pāorotanga; kāore rātou e rongo i ngā iarere e pāoro ana–he whakahōhā noa iho te tangi nei e tahuri atu ai rātou i ngā wāhi kei reira ngā pūrere pāoro nei. Ka tiaki ngā pūrere i ngā ika, ka āwhina hoki kia toitū ai te mauri taiao i ngā mahi hiika, e noho tahi ai te ūmanga hiika me ngā pūnaha rauropi taimoana mōioio i runga i te rangimārie.
Kōrero hou mō te aroturuku taiao tio
I tērā tau, ka takina e mātou te hōtaka aroturuki taiao hei ine, hei rikoata hoki i ngā panonitanga taiao e ahu mai ana i te tahuritanga o ngā tarawa rākau takutai o mua hei pūnaha ahoroa rewa e hāwhe aunoa nei mō te whakatupu tio.
He kaha ngā tarawa rākau takutai kōpiripiri ki te whakamāmā, ki te pare hoki i ngā au o te tai, ki te whakawhāiti hoki i te ekenga o ngā ngaru nā te hau. Me te aha ka māmā iho te rere o te wai mā te pāmu, me te pā o ngā ngaru nā te hau ki te takere o te moana. Me te aha ka mau ngā parawai matarehu (nō te whenua me te pāmu) i raro i ngā pāmu, ka rerekē haere ai te āhua o te takere (mātotoru o te parawai, ngā matū, ngā hapori koiora, aha noa). Te tahuritanga ki te pūnaha hāwhe aunoa, e whakaarohia ana ka hua ake he panonitanga pai ki te parawai i raro i ngā pāmu nā te kaha o te rewanga ake o ngā parawai (ka pēnei i te tapa o te wai i te paringa me te timunga o te tai i te wā o te hau pūkeri) me te kaha ake o ngā au me te hīrerenga.

Nā te aroturukitanga ā mohoa noa i tohu mai i ngā panonitanga pai o ngā tohu rerenga rauropi, o te matū parawai hoki, i te taha o ngā wāhi whakatina, ki ngā wāhi e toru katoa e tahuri ana hei pāmu hāwhe aunoa – ko Whangaroa, Pārengarenga me Te Tara o te Ika.
Ki aua wāhi katoa, kua kitea he panonitanga iti i te matūnuku parawai (iti iho te taurite matūkai me te ōrau o te parawai matarehu) i roto i te āhuatanga o te pāmu i te taha o te wāhi whakatina.
Kua kitea ētahi panonitanga iti pēnei i te hanganga hoki o te hapori, ahakoa kāore he panonitanga nui, hāunga ngā pāmu ki te whanga o Pārengarenga, i whānui atu ai te tuputupu o te karepō kīhai i reira i mua i te tahuritanga nei. He putanga pai rawa tēnei mō te taiao.

Māna te kore e pā mai te huarere ua tātā o ngā marama 12 nei ki te pāpātanga o te whakapaitanga me te panonitanga o te hanganga o te hapori. He rite tonu te ua tātā i mua i ngā tatauranga e rua o mua nei, ā, kāore e kore kua kaha ake te pānga o te hanganga hapori tēnā i te tahuritanga ki ngā mahi pāmu hāwhe aunoa. Tērā ētahi wāhi i tahuritia i te tau kua hipa, ā, nā reira i kore ai e whai wā ki te panoni.
Nā runga i te huarere maroke ake e matapaetia ana i runga i te tauira huarere El Niño nui, e whakaarohia ana ka māmā haere te pā a te ua o te rohe.
10 tau hou ki Te Papaioea
He tau taumata rau tēnei e whakanui ai te whānau ki Te Papaioea i te huringa tau tuangahuru ki te wheketere Kelvin Grove.

Nuku atu i te 50 tau e mahi ana te wāhanga Prepared Foods i roto i te wheketere tawhito ki Ruahine Street. Kāore i tika ngā whare mō te mahi nei, he nui ngā whakatikatika roa e hiahiatia ana, ā, kāore i tika mō ngā mahi a tō mātou pakihi. Nā tēnei, me te tautapanga anō o te wāhi hei whenua nōhanga, i uaua ai ngā take ture me ngā take whanonga mahi.
Nā reira i whakatauria ai kia hangaia he wheketere mō mātou kia pai ai te whakawhānui, te whakaatamai i te pakihi para-huarahi nei. Nā te wheketere whakaihuwaka nei i māia ake ai ngā mahi, i nui atu ai te whakaputanga hua, ā, e whai wāhi tonu ana mātou ki te tupu.
Kua puta he hua pai i roto i ngā tau mai i ngā haumitanga o te whare Kelvin Grove, pēnei me ngā mihini mahiika hou, ā, e rangahau tonu ana, e atamai tonu ana te wāhanga nei hei taka kai ora reka mā ō mātou kiritaki koi i Aotearoa nei, i tāwāhi hoki, tae atu ki te mahinga me te whakapōwhātanga o ngā pāua tūwā mō te tuku ki tāwāhi.
Ngā kaimahi kua roa rawa
Kei Te Papaioea ētahi o ō mātou kaimahi kua roa rawa te noho ki te kamupene nei.
