This is the 2022 Annual Report site, click here to view the current years report click here to view the current years report

02 - Tō mātou tau

Kotahitanga
united together
I of XIV

Te Pūrongo a te Heamana
— Tā te tiamana pūrongo

Ko te kīnaki o te kai ko ō mātou tāngata.
Ko rātou ō mātou tino taonga.

He taumaha te umanga me te taiao mahi, inā rā ko te pikinga utu, ngā taumahatanga o te rārangi tuku rawa, me te tokoiti o te hunga kaimahi, hui katoa he āwhā nui tēnei. Ahakoa tēnei, e koa ana te Ohu Tumu ki te whakapuaki i te moni whiwhi e $4.804m mo te tau pūtea 2021/2022.

E mihi ana te Ohu ki ngā kaimahi a moana mō ngā mahi nunui I te tau kua hipa, e hua ake ai he huanga e 22% i runga ake I te mahere. He whakamiharo te piripono me te paunga werawera mō Moana, mā ngā iwi hoki, ā, ka nui te whakamānawa. Tēnā koutou i ā koutou mahi ia rā, kia eke panuku ai a Moanā.

Ka arongia e mātou ngā hau pā uma kaha i pupuhi mai ki a Sealord i te tau nei. He kino rawa te pāngia o ngā moni utunga i te tau nei e ngā mate koiora kino ki te pāmu hāmana o Petuna, ki Rowella, te pāmu hāpukurāwaho ki te raki o Queensland, ki King Reef, te tokoiti o te hunga kaimahi, me te pakaru o ngā waka e rua i te puku tonu o te tau Ūturi.

E aro ana i a mātou te paunga werawera a te hunga katoa o Sealord hei whakamāmā i ngā hau pā uma, inā rā ka kawea e ētahi kaimahi ngā haora mahi ki te papa o te wheketere, ki tua noa atu o ā rātou ake mahi.

Chairs report

Tēnā koutou katoa, ko Rachel Taulelei tōku ingoa. It's my pleasure to share with you our annual report for 2022.

This year was not what we would call an easy one, but there have definitely been highlights, not least of which as this year we commence an Associate Director programme with two future leaders joining our Board this year. Ngarimu Parata and Linda Grave. We are exceptionally lucky to have these two bright lights join our ranks.

Sadly however, we also have had a number of Directors who reached their full term during the year. Firstly, Hinerangi Raumati, who not only served her full term but also incredibly ably led the Board as Chair during her final two years.

In addition, Jason Witehira, Alan Gourdie, Tony Hannon and Liz Ward. We thank you for your incredible dedication and support for the aspirations of Moana.

To our newest members, I’d like to welcome Dylan Lawrence and Paki Rawiri as first-time members of the Board and Jamie Tuuta as he re-joins the Board after a two-year hiatus.

This past financial year has been full of challenges, and this coming year will likely be no easier. To be able to extend a dividend to you all has been no small feat, but we are very happy to have done so.

To our Moana whānau whānui, you have worked tirelessly on behalf of iwi to deliver a positive result under trying conditions. Ngā mihi kia koutou katoa. We never underestimate how hard every single person in the company works to reach this place, and for that we are exceptionally grateful. Thank you for the hard work you put in every day to make sure that Moana is the success that it is.

This year marked 30 years since the signing of the deed of settlement, an auspicious occasion worthy of celebration. Over the past 30 years, Moana has built up a strong portfolio with premium products we can all be proud of, and we focus on providing balance to insulate us from inevitable future market shocks and economic hits.

As I shared in my presentation at the 30-year celebration, we are magic because of our DNA, and our strength will come from our unity. We will always be in the business of fishing, so it’s incumbent on us, Moana, to provide value to ensure that fishing and we remain relevant to you. That we provide real benefit.

We want to continue delivering beyond a dividend to make an economic difference but even more so to enable and support mana motuhake.

On behalf of the Board, I thank you for your continued support and look forward to a prosperous 2023.

Kia ora koutou.

Tēnei au te mihi nei ki a Hinerangi Raumati rātou ko Alan Gourdie, ko Jason Witehira, ko Liz Ward, ko Tony Hannon i tāoki atu i te Ohu o Moana New Zealand. Tēnā koutou i ā koutou mahi nui, inā hoki ko Hinerangi nāna nei i tū hei Heamana mō ngā tau whakamutunga e rua o tāna noho mai ki a mātou.

Nau mai e ngā mema hou o te Ohu, e Dylan Lawrence kōrua ko Paki Rawiri, ā, nau hoki mai e Jamie Tuuta i piri anō ai ki te Ohu i te tau nei.

E whakahīhī ana mātou i te tīmatanga o te hōtaka Hoa Tumu i te tau nei hei huarahi e whanake ai he pūkenga Māori hou, e akiakina ai he āheinga whakahaerenga hoki. Koinei tētahi o ngā huarahi e āwhina ai mātou kia āhua mai ai te āpōpō i te rāngai kaimoana, te umanga Māori, me te whakarite āheinga whaitake mō ngā rangatira o āpōpō.

Ko te tuatahi o ō tātou rangatira i kopoua hei Hoa Tumu ko Ngarimu Parata (Ngāti Porou, Ngāi Tahu) rāua ko Linda grave (Whakatōhea).

Hei mihi nui, hei mihi whakamutunga māku, tēnā koe i te wāhi ki a koe i ngā mahi manāki i ngā Iwi mā te whakahaere rangatōpū o Moana New Zealand.

Rachel Taulalei

Rachel Taulelei

Heamana

II of XIV

Pūrongo a te Tumuaki
— Tā te tumuaki arotake

Hei tīmatanga kōrero māku, e mihi ana ahau ki ngā kaimahi a Moana.

I pāngia kinotia ano ngā mahi e waho i te tau nei, ā, he koanga ngākau te manawaroa o ō mātou tāngata. Nā te titikaha me te manawaū o ō mātou tangata i te pō, i te ao i eke tonu atu ai ā mātou whāinga, ā, ka tino whakahīhī au I tēnei.

Ko te pūtake o Moana he tuku uara ki ō mātou kaipupurihea, nā, e koa ana ahau ki te pūrongo i ngā hua pai atu i te Mahere mō te FY22. He 22% te pikinga o ngā moni utunga mahi i mua i te tāke me te huamoni, ki tua o te Mahere, ā, he 18% te hekenga i ā te tau o mua. Ahakoa e whakararuraru tonu ana te Kōwheori19 i ā mātou mahi ki te taha mahi, ki te taha mākete hoki (inā hoki ki Haina e mau tonu ana ki te tikanga whakakore i te huaketo, e whānui ai ngā nōhanga rāhui ahakoa te iti o te hora o te mate), kua nui noa atu ngā taumahatanga i te ao pakihi i runga i te pikinga utu, me te korekore roa o te hunga kaimahi. Kua taea e mātou aua hau pā uma te karo, me te mau tonu o te hiahoko nui ki ā mātou kaimoana kounga, kaiora hoki, me te pakari o ngā au hokohoko, me te painga hoki o tā mātou kete hua whānui.

CEOs report

Tēnā koutou katoa, Steve Tarrant here, Chief Executive Officer of Moana New Zealand.

Welcome to our Annual Report for 2022 and what a year it has been for all of us.

The theme for our annual report recognises the value we place in our people. The famous whakatauki “He aha o te mea nui o tea ao? He tangata, he tangata, he tangata” speaks to the importance of our people. Relationships, partnerships and aligns to the values that are an integral part of what makes Moana New Zealand such a special business.

To provide value to our shareholders is why Moana exists, so it's very pleasing to report a better than planned performance for the year that has been.

One of our key focuses is strengthening our relationships with our shareholders and remain fully committed to providing unique and bespoke opportunities to enable your own success at the same time as solidifying the Moana business in the future.

In today's world of instant information, increasing innovation and automation, sometimes the critical value of good people can be forgotten. However, recent times have shown us this will never be the case, so moving into the future, striking the right balance will be a key driver to the ongoing success of Moana New Zealand.

In this annual report, we share with you some of our innovation investments which we see as an opportunity to free up our people, to provide them with additional skills. You can read more about this under Our Product section of this report.

So, let's take a moment to reflect on the year that has been. Firstly, I would like to congratulate our people for their resilience which has enabled us to deliver a solid positive result to our shareholders on the back of what has been another incredibly challenging year. To deliver a result which is 22% above planned in the face of adversity is something to be celebrated. Our people are what make Moana New Zealand special, and I feel very privileged to lead and work alongside such a dedicated group of individuals.

Inflation around the globe and here at home, severe labour shortages, and the continued disruption from the Covid19 pandemic combine to create a very challenging business landscape. We have managed to navigate and mitigate these headwinds mainly due to our diverse portfolio, premium product and our people's mahi.

I would like to give a special mention to our Pāua Kahurangi team. This business has struggled to transition from an RnD model to a fully commercial operation.

In 2021, we undertook a stabilisation project to solidify the business. Stabilisation model has proved a success, and as such, the business unit will report positive earnings for the first time.

Post the filming of this message, we will have officially opened our Nelson based tio hatchery and completed our first commercial spat run. Iwi are now at the forefront of innovation within the tio industry of Aotearoa and are the only end to end producers of Pacific oysters. The investment we have made in this part of the business will ensure a steady supply of spat to support our future growth aspirations. This will also provide a unique opportunity for rangatahi to get involved in innovation and science through our breeding and grow out programmes.

Another way we are supporting rangatahi is through our scholarship programme, Te Pae Tawhiti. Applications are now open for 2022/23, so if you know of anyone working towards supporting the Māori fisheries industry, point them in the direction of our website for an application form.

Lastly, I take this opportunity to thank you for your continued support. We have a unique and special business and one to be very proud of. With the support of my amazing leadership team, I look forward to continuing to serve you and guiding the Moana waka into the future.

Tēnā koutou, tēnā koutou, kia ora, huihui mai, anō tātou katoa.

Te taha ki te Tahua, i eke ki tua i te mahere ko te pāua tūwā, te kai ora, te pāua kahurangi me te kōura, I raro iho te ika (mā te 4%), ā, i eke i te tio ko te 56% o te Mahere. Kei raro nei e wherahia ana ko ngā take i pērā ai te tio, heoi e ahu nui mai ana i te tokoiti rawa o ngā kaimahi puta noa i ngā mahi pāmu, me te aha ka whāiti iho i te Mahere ngā haonga.

I te taha o te tau kua hori, he rite, he pai atu ngā moni whiwhi o ngā momo ika, hāunga rā te kōura a te whakahoanga ki a Port Nicholson Fisheries. Pērā anō i ngā kōrero i raro nei, e $2m te hekenga o tēnei au pūtea tēnā i tā tērā tau, he tohu o te wā i piki ano ai ngā moni whiwhi i muri mai i horanga o te Kōwheori19 i te Hanuere 2020.

I eke i te pāua tūwā me te kai ora ngā moni whiwhi ki tua noa o te Mahere mā te 16%, ki tua o tā tērā tau mā te 18%. Kei roto hoki i te pikinga mai i tērā tau ko te hokinga nunui o ngā utu mākete ki runga mō ā mātou hua pōwhā (ahakoa te matapae a te Mahere kia hoki anō, he nui kē atu ngā utu i tērā). Ā, i eke ki tua o te Mahere FY22 ngā utu me te nui o ngā hua ora i hokona ki tāwāhi.

I tērā tau i pūrongotia e mātou ngā painga o te whakatau I te tau 2021 ki te tahuri i te tauira whakatupu ki te tauira whakatoka mō te pakihi pāua kahurangi, me te aha ka tata ea ngā moni whiwhi i te tau FY21.

I te tau nei, he pai hoki ngā moni whiwhi, ā, kātahi anō ka eke tēnei āhuatanga mai anō i te hokonga o te pakihi.

I runga ake i te Mahere ko te huinga moni whiwhi katoa i muri i te tāke (Kei waho ko tā mātou hea e 50% o ngā moni whiwhi a Sealord) mā te 27%, engari he 21% iti iho i tā tērā tau. o E rikarika ana te ngākau ki te mahi tahi tonu ki ngā iwi hei te tau 2023, ki tua atu hoki, hei whakatinana i ō rātou wawata kaimoana.

Steve Tarrant

Steve Tarrant

Chief Executive Officer

III of XIV

Te tangata, te ahurea

Kāore he ritenga o te tau 2022, ka heke te pāpātanga whiwhi mahi ki tōna iti rawa, ki te 3.3%, kei waenganui a Aotearoa i te taumahatanga nui e pā ana ki te tokoiti o te hunga kaimahi, ā, kāore a Moana New Zealand e rerekē i tērā.

E rangona ana e te kāhui katoa te tokoiti kaimahi, ngā raruraru a te Kōwheori19, me ngā taumahatanga ā-tauhoko hoki, me te aha he tokoiti ngā kaimahi a ngā tira mahi katoa i te wā pūrongo nei.

I te roanga o te wā nei, me waewae kai pakiaka, me manawaroa ngā kaiwhakahaere me ngā tira katoa. E matāra tonu ana, e arotahi tonu ana mātou ki te maru o te tangata, te hauora me te oranga i a mātou e anga tahi atu ana ki ngā hau pā uma nei, e aro ana i a mātou ngā mānuka kei mua i te aroaro, ka takoto tonu mai hoki.

Explore new ways of working

Kua whakātu mai ō mātou tāngata mā te taumahatanga mātou e pakari ake ai. E mōhio ana mātou me whai tonu te pae tawhiti, me ihu atamai, me whakamau te mana o te katoa, me kimi huarahi hou hoki mō te kimi, te tō mai, me te pupuri i ngā tāngata whai pūkenga, me te manāki anō i a rātou ki tā mātou manāki. I te roanga o tēnei wā, kua āta kimi, kua āta whakatū i ngā kaupapa hou hei tautoko i ō mātou tāngata.

He nui tonu ngā mahi hei mahi, ā, ko te āheinga ki te tū tangata i ngā wā uaua nei he hua o hekenga werawera o ō mātou kaimahi kei te hāputa o te riri, nā tō rātou titikaha roroa ki ō mātou pāmu, wheketere, haonga, mahinga hoki i taea tonutia e mātou te kimi hua mō Moana, ā, mō ngā iwi hoki.

E tino whakahīhī ana ahau i ō mātou tāngata. E titikaha rawa ana mātou ki te tautoko i ō mātou kaimahi mā te hanga wāhi e pūāwai ai rātou, me te whakarite āheinga e whiwhi pūkenga ai, e tupu ai. I te tau nei, he nui te kaha i pau ki te hanga, ki te tuku hoki i tētahi hōtaka whakangungu, hōtaka whakawhanake, ā, e koa ana i te pai o te whai. Kei te wāhanga Ō Mātou Tāngata o te pūrongo ētahi atu kōrero mō tēnei, mō ētahi atu kaupapa nunui hei pānui māhau.

E titikaha rawa ana mātou ki te tautoko i ō mātou kaimahi mā te hanga wāhi e pūāwai ai rātou, me te whakarite āheinga e whiwhi pūkenga ai, e tupu ai.

IV of XIV

Haumarutanga me te Hauora

Ahakoa ko te Kōwheori19 te aronga matua o ā mātou mahi hauora i ētahi wāhanga roa o te tau, e titikaha tonu ana, e arotahi tonu ana te tira ki ā mātou kaupapa haumarutanga, kaupapa hauora.

E manawaū ana mātou, e tino whakapono tonu ana ki ō mātou aronga whakamāmā tūraru. Ko ngā wāhanga tūraru nui (kāore e kaha te putaputa, engari he kino atu te pānga), wāhanga aronga tūraru hoki (he kaha ake te putaputa, engari he māmā atu te pānga) o tā mātou pakihi.

Ahakoa kāore e maro-mahue rawa te whai e kore ai e aro i a mātou ngā tūraru kei te pī o te karu, e whakapono tonu ana mātou ka kore e hua ngā putanga haumarutanga e hiahia ai mātou te kāhui nei, i runga i te whakaarerekē mō te whakarerekē te take. Ko te pū o te mahere whakapai ko te aro, ko te mārama hoki ki ngā tūraru, me te wāhi e tika ana hei aronga mā mātou.

E whakaaturia ana e ngā putanga o ngā pūrongo e whānui haere ana te hunga e whai wāhi mai ana, ā, he ‘māori’ kau te pūrongotanga mai – ko te pai, ko te kore e pai, ko tā ngā tāngata e kite ana rānei. Nuku atu i te 1,400 ngā mea i rikoatangia, ā, e 75% o ērā he kitenga pai rawa. O aua kitenga, e 42% i hāngai ki te hōtaka whakamāmā tūraru – te tūraru nui me te aronga tūraru. I whāiti iho ngā pānga mamae whaiaro mā te 30%, ā, i roto i te 80% o ērā kāore rānei i pā te mamae, he iti rānei te mamae i pā.

E tupu tonu ana ngā kōrerohanga ki te ohu whakahaere, ā, i muri mai i ngā hīrautanga waewae a ngā nōhanga rāhui Kōwheori19 me ngā rāhui haerenga, kei runga waka ngā Tumu e tere ana i ā rātou haerenga mō te hauora me te haumarutanga.

Kua nuku atu i te 1,560 kōrerohanga a ō mātou kaiārahi e pā ana ki te haumarutanga me te hauora, ko ētahi ko ngā kitenga, ngā huinga haumarutanga me te hauora, e rua e rua rānei.

Kua nuku atu i te 1,560 kōrerohanga a ō mātou kaiārahi e pā ana ki te haumarutanga me te hauora, ko ētahi ko ngā kitenga, ngā huinga haumarutanga me te hauora, e rua e rua rānei.
Safety and wellbeing

I te tau nei, i oti ai i a mātou te tatauranga hauora tuarua, he 72% ngā kaimahi i whai wāhi mai. He pai te hauora whānui tonu, he 65-75% te hunga i whakatau he ‘pai tonu, tino whakaae’ rānei mō ngā wāhanga hauora – arā ko ēnei:

I rongo mātou he kaha ngā wāhanga nei, te Wairua me te Ahurea Tuakiri o ō mātou tāngata; e mōhio ana te nuinga o ō mātou tāngata me aha kia ora ā-tinana ai; he nui, he nui rawa rānei te mōhio e pai ana te kōrero ki ō mātou kaiwhakahaere/hoamahi mō te hauora, ā, >90% i whakaae, i tino whakaae rānei e taea ana te mahi nei; >85% o ō mātou tāngata e rongo ana i te aroha ki ngā hoamahi, ā, e 90% o ō mātou tāngata e whakaaro ana he tāngata ō rātou hei kōrerohanga mā rātou i roto o Moana ina e pōkaikaha ana.


V of XIV

Ika

He iti paku iho i te mahere ngā hua o te ika o uta, ngā mahinga, me te wāhanga hokohoko. He putanga whakakoakoa tēnei, he roa nō ngā taumahatanga kei runga i te tira, arā ko te pikinga o ngā utu mahi, te kino o ngā hokonga moni tāwāhi, me ngā raruraru i te rārangi tuku hua i pāngia kinotia ai ngā putanga.

Ahakoa ngā wero nei, he kaha tonu te hiahoko i ā mātou hua i te roanga o te tau, ā, i eke ngā hokonga katoa ki tua o te Mahere mā te 3%. I piri tonu mai ō mātou kiritaki hua mata pātio i ngā hōngere tarāwhare, tāwāhi hoki, i eke ai ngā taumata utu ki tua noa o te Mahere. I pāngia kinotia rawa ngā hua pātio e te ruarua o ngā ipu rokiroki, te tōnga roatanga ki ngā tauranga e kawea ai ngā hua, me ngā taupua rokinga nui o te ao, i pāngia kinotia ai ngā utu.

Kei te whirinaki anō mātou ki ō mātou kaihiika kirimana kia haoa ai te nui me te kounga o ngā ika e hiahia ai mātou, ā, he pai rawa ā rātou mahi mā mātou, i te pikinga tonutanga o ngā utu whāinga ture. I te tau nei, i tautoko mātou i ngā kaihiika kirimana ki te utu tautoko mō te penihīni, ā, e rangahau tonu ana mātou i ētahi atu huarahi hei āwhina atu. He nui atu ngā ika i haoa i te Mahere mō te tau, ahakoa te iti iho i ētahi momo i te Mahere.

Investment in technology

I haumitia tonutia ngā hangarau i te roa o te tau, i te hokonga o tētahi mihini whakaihuwaka, mihini Torohaki-Wai Valka mō te mākirikiri, e whāiti iho ai te paunga moni, kia iti noa ai te paunga moni mō te whakaputa hua ā muri nei. Ko tētahi whāinga matua mō te tira ko te pikinga tonutanga, ā, mā ngā haumitanga hei te tau e tū mai nei e whakaū ai te māia o ā mātou mahi, e tautoko tonu ai i ngā putanga pai hoki.

Ko ngā whakahoanga he wāhanga nunui o tā mātou tauira pakihi, ā, e kimi tonu ana i ngā huarahi ki te mahi tahi, ki te whakapiki hoki i ngā hua pūtea i runga i ngā whakahoanga rautaki. E rikarika ki te whakatinana i ngā whakaputanga matua hei te tōmuatanga o te tau e tū mai nei.

Ia tau ia tau whānui haere ai ngā tono i runga i a mātou hei whakaatu i te haepapa ki te hapori a te pakihi, ki te taiao hoki e mahi nei mātou, ā, kua oti i te ohu whakahaere te toitū-oranga te whiriwhiri ki ā mātou whakataunga pakihi katoa. Ko te aronga ki te whakamāmā i te pā ki te takere, ko ngā pūhera pōpopo, te whakawhāiti i te puhanga waro, te kaha uru ki ngā rūnanga mahi ika, katoa ēnei kaupapa e haere tonu ana i te roa o te tau, ā, ki tua hoki o te pae.

Ahakoa e rite ana te hua pūtea mō te tau katoa ki te Mahere, ko tōna pūtake ko te manawaroa, ko te manawaū o ō mātou, e mihia nei e mātou mō ngā mahi i te tau nei ahakoa ngā wero e takoto tonu ana. Ka āwhina aua āhuatanga ki te rangahau i ngā āheinga kei mua i a mātou e tahuri atu nei ki te tau kei mua i a tātou.


VI of XIV

Kōura

E hua tonu mai ana ngā moni utunga nui i tō Moana whakahoanga ki Port Nicholson Fisheries (PNF), he pakihi a ngā Iwi katoa e arotahi ana ki te rārangi tukutuku kōura me ngā tukunga ki rāwāhi, ā, i te mutunga o te tau he 17% ki runga ake i te Mahere, arā he $1.7 miriona.

Ka tino koa te ngākau i tēnei, he māori noa nō ngā katinga mākete i ngā marama 12 kua hori.

I mau tonu, i ū tonu ngā utu hokonga hua ora, he nui ake i ā tērā tau, ahakoa ngā wero e takoto tonu ana ki ngā ki te kukutanga tuku kōura Ahitereiriana ki Haina, me ngā katinga mākete i runga i te kaupapahere whakakore Kōwheori19 ki Haina.

E hua ake ana he painga i te whānui haere o te mahi tahi i te roanga o te rārangi tuku rawa, arā ko te whāiti iho o te uara o ngā kerēme tāmatenga a ngā kiritaki, te whāiti iho o ngā utu kawe hua i Rēkohu, me te nui o ngā ika i haoa e tukuna ana ki rāwāhi, he 98% mō te tau. He pikinga tēnei i runga ake i te Mahere mā te 94%.

$1.7m
i runga i te mahere mō te rārangi tukutuku kōura, mō ngā tukunga hua ora ki tāwāhi
Supply chain and live exports - crayfish

He kaitaunaki nui a Moana i ngā rūnanga mahi ika CRA, e ara ana te mata hī taua ki ngā pārongo me ngā kōrerorero katoa kia whaitake ai ngā mahi me ngā mahere whakahaere, kia oti ai ngā whakatau hei oranga mō te rauemi. I te wā nei e taumaha tonu ana te CRA3, ā, ka kite pea tātou i tētahi atu poronga o te HTKW hei te tau pūtea 23.

E rangahau tonu ana a PNF i ngā hangarau atamai kia kounga ake ai ngā pūnaha, i ētahi atu momo hua hoki he nui atu te uara kia hua mai ai he hua nui kē atu.

I te roa o te tau, i arotakea ngā hanganga mahi a PNF, me te aha ka whakawhāititia tōna Ohu i te waru Tumu ki te whā.


VII of XIV

Pāua Tūwā

I te mutunga o te tau ka eke te Mahere i te pāua pōwhā, ahakoa te rerekē o ngā ara kaipuke i te ngana a ngā kaihoko ki te rongoa i ngā tōmuritanga o te haerenga me te taenga ki ngā taunga, ā, ka tōmua kē te hoko hua. I piki ake ngā utu ki runga i ā tērā tau i te pakari haere anō o ō mātou mākete matua.

I eke ngā hokonga pāua ora ki tua o te Mahere mā te 41%, ahakoa ngā raruraru nui i ētahi taunga rerenga ki Haina i te tau nei. Ka pēhia haeretia te eanga o ngā utu e hiahiatia ana e Moana mō te tau FY21, e ngā hua pāmu a Awherika ki te Tonga. Heoi, kua whakapikitia e rātou ngā utu i te tau nei, me te aha e taea ana ngā utu o roto i te Mahere te whakaea mō te hua ora.

I te roa o te tau, ka haere he hātepe whakahou hanganga i te tira Haonga me te Tukunga hei whakapai i te mārama o ngā tūranga mahi, hei whakaū hoki i te pounga o ngā paearu mahi kia pai ai te tupu ā muri nei.

He iti iho i te Mahere ngā rahinga hua Whakapātio Takitahi Hohoro (WTH), he mārō nō ngā tikanga a te mana tuku rawa o Haina mō te whakamātauranga Kōwheori o ngā hua me ngā pūhera, me te ngākaukore o te kaihoko ki ngā tōmuritanga me ngā ngaromanga. Ka tahuritia atu ngā hua hei hua ora, hei hei pōwhā hoki.


VIII of XIV

Pāua Kahurangi

I eke ngā hokonga pāua kahurangi ki tua o te Mahere mā te 36%, he nui atu ngā hokonga tarāwhare o te hua pātio i te mahere, me ngā hokonga hua ora hoki ki tāwāhi mā te 44%.

Ka kati tāmutumutu ngā taunga rererangi o Haina me te aha kā kōramuramu ngā hokonga ki Haina i ētahi wā, heoi kua oti i a mātou te whakaū he hiahoko i te roanga o te tau ki te hua ora nei ki Haina. He pakari ake te mākete tarāwhare mō te hua pātio, heoi kua ū anō hoki te hiahoko.

I te tau 2021, ka tahuri atu te rōpū nei i te tauira whakatupu ki te tauira whakauka, me te whakarerekē hoki i ā mātou mahi whakatupu pāua. I mua ka whakatupuria i runga papa roa, papatahi, ka whakaurua he pūnaha tāpu kē. Ka koa hoki i te kitenga o te pikinga o te kaha, o ngā pāpātanga tupu hoki mai anō i te tahuritanga ki te pūnaha tāpu hou. Kei te rangahau hoki te tira i ētahi atu huarahi kia nui noa atu te pai o tēnei mahi.


IX of XIV

Kai Ora

I te paunga o te tau, i mua te ihu o ngā moni puta i te Mahere, ā, ko te tohu nui o te tau ko ngā hokonga nui ki te Ope Kātua o Ahitereiria, me te whakarewanga o ētahi huinga kai ora tauhokohoko.

I te tau nei i tīmata mātou i ētahi hōtaka āwhina hapori e rua e hāngai ana ki te tukunga kai ora ki ngā whānau e taumaha ana i runga i ngā nōhanga rāhui Kōwheori19, ā, i muri mai ko ngā āhuatanga ōhanga uaua i Aotearoa nei.

Creamy seafood chowder

Kua whāiti iho te haonga ki te hauwhā tuawhā o te FY21 me te tuatahi o FY22. I kore noa he hokonga ki te hunga manaaki o ngā whenua i hoatu pūtea ana ki aua whakahaere, he tahuri nō rātou ki a rātou anō nā te Kōwheori19, me te tukutuku pūtea hei tautoko i ngā take e pā ana ki ngā rāhui tarāwhare.

I takamuri te rewanga o ngā hua tauhoko hou, rite-kia-kainga, he tautuhi nō ētahi ngā rangahau tairongo tuatahi i ētahi take hei whakawhanake tonu i roto i ētahi kai. Heoi anō, nā te pukumahi o tō mātou tīma katoa i rewa ai ngā huinga e rua i mua i te paunga o te tau.


X of XIV

Tio

Nā te takarepa o ngā haonga me ngā whakaputanga hua i pāngia kinotia ai ngā moni puta i ngā hokonga, engari kua whakamāmā mātou i taua pānga nā te tautoko o ngā mākete uara nui, ngā mākete taitapa nui pēnei me te hua mātaotao ki Aotearoa me te hua ora ki Haina.

I te paunga o te tau, i eke ngā moni puta hua ora ki Haina i runga ake i te Mahere mā te 16%, engari i runga ake i te mahere ngā moni puta angatahi mātao mā te 61% nā te parenga o ngā mākete uara nui rawa hei whakamāmā i te takarepatanga haonga nunui i taea rā. Me te aha ka pāngia nuitia te hōngere angatahi pātio e te iti o ngā haonga.

I tīmata pai ngā hokonga ki Rūhia, engari ka whakaeketia a Ukraine ka wawe tonu te whakatau a te Ohu me te Ohu Whakahaere ki te puta i reira. I mutu ā mātou hokonga e hia marama i mua i te whakataunga o ngā herenga tauhoko. Heoi, ko te hua o tērā, kīhai ngā hokonga hua ora katoa i whakatutuki i te mahere, ahakoa te pai o āhuatanga ki Haina.

Tio tranformation project

E haere tonu ana te hinonga whakaumauma tio, ā, kua oti tōna 65%. Kua unuhia ngā whata rākau tawhito i ngā heketea e 86 o te pāmu i ō mātou wāhi whakatupu e toru (Whangaroa, Hauraki, Pārengarenga), ā, nuku atu i te 340 ngā ahoroa o ngā pākete tio rewa kua meatia atu. Kei te wāhanga Hononga Tūturu o te pūrongo nei ētahi atu kōrero mō te kaupapa nei hei pānui māhau.

E koa ana mātou i te whakatuwheratanga ōkawa o Kirikiritātangi, tō mātou paonga tio whakaihuwaka, te wāhanga nunui hoki o te hanga hei whakatutuki i ō mātou wawata kia tupu.

Hei te Tihema o te tau nei puta ai ngā hua tauhoko tuatahi, ā, kia eke rā ki tōna taumata tiketike, e taea ana e Kirikiritātangi tā mātou whāinga te whakatutuki, arā kia 1.65 miriona taihana tio mō te tau 2027.


XI of XIV

Sealord

He kino rawa te pāngia o ngā moni utunga i te tau nei e ngā mate koiora kino ki te pāmu hāmana o Petuna, ki Rowella, te pāmu hāpukurāwaho ki te raki o Queensland, ki King Reef, te tokoiti o te hunga kaimahi, me te pakaru o ngā waka e rua i te puku tonu o te tau Ūturi.

E 70,104MT i hokona atu e Sealord i te tau, he 2.1% ki runga ake i te mahere engari he 4.4% i raro i tā tērā tau. He NZD $462 miriona tēnei i hokona, i runga paku ake i te mahere, ā, he 1.2% i runga i tā tērā tau.

He nui noa atu ngā tāra huanga katoa (ritenga māori) i te mahere mā te 15.5%, he hua nā te pai o ngā utu o ngā ika me te ahumoana. Ka aroha rā, koirā te mutunga o ngā rongo pai, ā, ka riro ngā painga a te P&L i ngā pānga kino ki ngā mahi.

15.5%
Kei runga ake i te mahere mō ngā tāra huanga katoa (ki te pae).
Hei whakarāpopoto, i pāngia nuitia te FY22 i ēnei āhuatanga:
  1. Ko ngā āhuatanga koira kikino i pā ki te pakihi ahumoana, ka kaha atu te tāmatematenga ika ki Petuna, ki Sealord King Reef hoki.
    1. Ki Petuna, ka tere piki te pāmahana o te wai ki Rowella Farm.
    2. Ki King Reef, ka hora te huaketo ki te pūnaha tāpuapua.
  2. Ko ngā pānga kino ki ngā mahi puta noa i te pakihi ika, hei tauira:
    1. He pikinga nui o ngā utu taketake ki runga i te mahere, inā rā ko te utu penihīni tino taumaha rawa, nā te pakanga i waenga o Ukraine me Rūhia.
    2. He iti ngā rā i tere ai ngā waka ki te moana. Ka pakaru te FV Rehua i te wā hao ūturi, me te aha e whā ngā wiki e pae ana ki te wāpu.
    3. He tokoiti ngā mahi mō te wā hao ūturi i te ika mākūkū. E 250 tūranga i kore rā i taea te whakakī.

Ka tūkaru te ngākau i te huinga o ēnei mea katoa ka hua ko te huanga HHMT (Huanga Haonga i Muri i ngā Tāke) he NZD $6.7 miriona v te mahere he NZD $18.8, (-64%). Ko te tohu pai kotahi o te huanga nei, he nama tōrunga tēnei, ko te tūraru tino nui mō tētahi wā ka tōraro te nama mō te tau. Ka hui tahi ngā utu nunui a te tīma tauhoko i te rōpū tuku ki tāwāhi me te rōpū ahumoana, ā, he rawe te whanonga o te rārangi tuku rawa i te marama whakamutunga, me te aha ka whakawāteatia katoatia ngā rokinga, i puta mai ai he painga ki a Sealord kāore rā i matapaetia i mua.

Ko te tohu pai kotahi o te huanga nei, he nama tōrunga tēnei, ko te tūraru tino nui mō tētahi wā ka tōraro te nama mō te tau.

Ko tētahi tohu pai, ahakoa ngā raruraru o te rārangi tuku rawa o te ao, i oti i te tīma hokonga te whakaheke i ngā rokinga rawa ki ngā taumata o mua i te Kōwheori-19, he whāinga i arongia nuitia i te tau nei. Kua whakawāteatia ngā rawa tuhene i rokirokitia nā runga i te Kōwheori-19.

$68.2m
Te ahuahu moni mai i ngā mahi.

Me te aha ka putuputua mai he moni, e NZD $68.2 miriona e ahu mai ana i ngā mahi, he rerekē i tā te mahere NZD $46.6 miriona. I ngā wā o te hua iti, he whakahirahira rawa te mahi moni, nō reira e koa ana te ngākau i te huanga nei mō te tau.


E ahu atu nei tātou ki te FY23, e mārama noa ana he nui rawa atu ngā wero kei mua tonu i te umanga kaimoana, ā, i roto i tērā, kei mua i te rāngai ika noho kōpua. He tau-rua te pikinga utu i ngā mākete o te ao, e piki tere ana ngā utu penihīni, ā, e matapaetia ana he auhekenga ā muri nei. E arotahi ana ā mātou pakihi ahumoana ki te hanganga anō o te nui o ngā ika e haoa ana, i tino heke rā, ā, e whakapau ana i te kaha ki te whakatakoto mahere whakamāmā hei aukati, hei whakamāmā rānei i ngā pānga o te huringa āhuarangi me te horanga huaketo ā muri nei. o E whakahīhī pai ana mātou i tō mātou whakahoanga ki a Nissui, ā, e rikarika ana ki te mahi tahi tonu ki a rātou ki te whakatupu, ki te whakawhanake i a Sealord.


XII of XIV

Matapae

I muri mai i ngā marama 12 hūkerikeri nei, ngā ngā pōreareatanga a te Kōwheori19, te putanga o te pikinga utu huri noa i te ao i te haurua tuarua, me te tokoiti rawa o ngā kaimahi i te mākete, kua noho tau tūpuhi ngā marama 12, nuku atu, i te ao pakihi.

Pērā anō i ta mātou kōrero i te tau kua hipa, e māia tonu ana mātou ka taea te ‘ao hou’ nei i runga i te pakari o tā mātou kete hua whānui; te ārahitanga pai; ngā whakahoanga o ngā kaituku, kaipupurihea, kiritaki hoki; me te kaha o te hiahoko ki ā mātou kai moana.

Ahakoa ētahi utu ka taea te waiho mā te kiritaki, he whānui he whāroa te pikinga utu tīmata, me te aha he pae tōna e taea ai tēnei āhuatanga me te kore noa e pāngia kinotia e hiahoko. He mea nui rawa ngā painga o te kete whānui o ngā hua kounga, ngā ara tuku rawa, me ō mātou waewae kai pakiaka e ū ukauka ai ngā moni utu i mua i te tāke, i mua hoki i te huamoni i te roanga o te tau pūtea 2023. Ka aroha hoki, ka horo haere tēnei e ngā utu huamoni nui kē, e te whakapikinga hoki a ngā pēke matua i ngā utu huamoni kia riro ai te pikinga utu, me te utu tāke nui kē. He tohu tēnei o ngā nama tāke iti kē i whiwhi mai i te utu whiwhi a Sealord i te Tihema 2022.

Ika (Finfish)

Ika

Te taha ki te Ika, kua poroa anō te HTKW o tētahi o ngā ika o-uta matua (tarakihi tai rāwhiti), ā, he nui tonu te piki o ngā utu penihīni a ō mātou kaihiika kirimana, kāore pea e mutu ā muri tata nei. E āwhina ana mātou mā te whakapiki utu taunga. Ahakoa te kaha o te hiahoko i te wā nei ki tō mātou mākete tarāwhare me Ahitereiria, e whakaarohia ana pea te whaitua hua kounga e mahi ai mātou he utunga haututū kē, ā, ka nui atu te tūraru ka heke te hiahoko, ka rīwhitia hoki/rānei ki ētahi atu kai pūmua i te ao nei e pikipiki ai ngā utu.

Pāua Tūwā

Te taha i te pāua tūwā, e whakaaro ana mātou ka paku piki ngā utu o ā mātou hua pōwhā, e ahu mai ai tētahi wāhi nui o te hiahoko me ngā hokonga i te Tau Hou Hainamanna (THH). E whakaaro ana mātou ki te whakatupu tonu i te kai ora, e raruraru pea i te nui me te roa o ngā nōhanga rāhui Kōwheori19 ki Haina. Ahakoa he pikinga iti o ngā kete kai ora tā mātou e whai nei, e tahuri atu ana mātou i te waiho mā rōpū kē e whakatakupe, ki ngā hua utu nui kē, arā ko ngā hua e mau ana i te tohu ope kātua, te tohu o Moana rānei.

Ika (Finfish)

Kōura

Ahakoa e whiwhi painga ana ngā moni utunga kōura i te raruraru tōrangapū i waenga o Ahitereiria me Haina, ka kore e tūmau te aukatinga o ngā tukunga rawa i Ahitereira tōtika ki Haina, ā, e haere ana pea mā te ākau roa ki tua o ngā ara ōkawa. Kua whakamahere mātou i te hekenga o tā Moana wāhanga o ngā moni utunga mā te 10% i te FY23, nā runga i te wā i tau ai te moni whiwhi ki te taukī pūtea, me te whakatinanatanga o te moni taitapa.

Pāua Kahurangi

Te taha ki te pāua kahurangi, hei ngā marama 12 e whai nei ka arotahi ki te whakaukauka i ngā moni utunga mā te hokonga tonutanga o ngā hua, me te whanake tonu i runga i te angitu o ngā marama 12 kua hipa. Pērā i te pāua tūwā ora, tērā te tūraru kei raruraru i ngā mahi whakamāmā i te Kōwheori19 ki Haina, e haere atu nei ngā tukunga kai ora.

Ko te aronga mahi mō te tio ko te whare paonga hou kia eke ai ngā pāua pirianga ki te taumata tauhoko, kia haere tonu ai te hinonga whakauma tio. He kaha te hiahoko, ā, ko te wero ko te nui o te hunga kaimahi kia nunui tonu ai te uara i te nui me te rahi o ngā hua. He uaua rawa te kimi kaimahi mō ō mātou pāmu, ā, he nui atu te raruraru i te utu kaimahi e tāpaetia ana.

Ko te aronga mahi mō te tio ko te whare paonga hou kia eke ai ngā pāua pirianga ki te taumata tauhoko, kia haere tonu ai te hinonga whakauma tio.

I te taha o ngā putanga ā-pūtea, ka whai tonu mātou kia kaua rawa e pā te mamae ki ō mātou tāngata. He mārama tā mātou rautaki mō te hauora me te haumarutanga.


XIII of XIV

Moana New Zealand
Snapshot

E whakahīhī ana mātou i te mea nō te Māori te 100% o mātou, ā, ia tau, ia tau whakapau kaha ai kia piki anō te painga mō ō mātou iwi pupurihea, mā te māi o te kawa i a mātou mahi, me the whaktūturu i ā mātou tikanga.

Iwi

100%
nā te Māori
58
Iwi pupurihea
33
Whakahoanga Iwi roroa
$131
miriona moni hua ki ngā Iwi ā mohoa
$4.8
miriona moni hua mō te tau
$14.6
miriona i whakautua ki ngā kaihiika Māori, kairukuruku Māori, e whai kirimana ana
983
kg ngā tītipi a Pātaka ki ngā Iwi

Whakaahua tangata

310
kaimahi
(34% he Māori)
33
Pūhoro ika, kirimana ukauka
37
Kairuku kirimana
(42% he Māori)
26
Pūhoro ika, kirimana harangotengote
8
Kaiwhakatupu tio, kirimana (62.5% he Māori)
62%
o te haonga i haoa e ngā kaihiika kirimana Māori

Mahiika

Operations map

operations map

Haonga - Ō mātou hua

Pāua Kahurangi Pāua Kahurangi
Pāua Tūwā Pāua Tūwā
Kōura Kōura
Tio Tio
Kai Ora Kai Ora
Ika Ika

Mākete

$5.5
miriona
Amerika ki te Raki
$8.1
miriona
Haina
$15.6
miriona
Nuinga o Āhia*
$29.3
miriona
Whenua Moemoeā
$1.4
miriona
Ētahi atu**
$70.6
miriona
Aotearoa***
*Hingapō, Hong Kong, Taiwan
**Ūropi, Moana a Kiwa, Pokapū o te Rāwhiti
***Kei roto i ngā whika ko te HIT Kōura i hokona mā te whakahoanga Port Nicholson Fisheries
Ki runga, ki raro rānei i tā tērā tau

XIV of XIV

E mārama ai ngā mea nui ki ō mātou kaipupurihea

Ia rua tau, ia rua tau whakahaere ai a Moana New Zealand i te aromatawai taketake kia mārama ai he aha ngā mea nui ki ō mātou kaipupurihea.

He mea hoahoa te aromatawai hei whakamōhio i te pakihi ki ngā mea nui e ai ki ngā kaipupurihea. Ehara te aromatawai taketake i te inenga o te whanonga; engari kē ia he hātepe rautaki hei whakatau i te nui o ētahi take nunui e pā ana ki te toitū-oranga.

He rerekē te tikanga i whāia i te tau nei tēnā i ētahi atu tau. Nā Matatihi i tautoko, ā, i tautuhia ētahi take toitū-oranga ‘taketake’ (nunui) kei mua i a Moana. Ka hāngai ā mātoutikanga ki te poutarāwaho a te International Integrated Reporting Council (IRC) me ngā pae a te Global Reporting Initiative (GRI). Heoi anō, i whakamahi mātou i ngā tikanga hou a te ao pūtaiao whakataunga kia tōtika noa ake ai i ngā mahi aromatawai taketake māori noa.

E rima rawa ngā wāhanga matua o tā mātou tikanga aromatawai taketake:
  1. Ko te tautuhinga o ngā kaupapa toitū-oranga nunui
  2. Ko te hāngai o ngā kaupapa toitū-oranga ki ā Moana uara matua: Manaakitanga, Whakatipuranga, Whakapapa, Kaitiakitanga
  3. Ko te whakamahinga wheako kōwhiringa hei kohikohi i ngā inenga taketake rāroto, rāwaho hoki
  4. Ko te whakaputa i tētahi poukapa taketakenga
  5. Ko te tātai i ngā kitenga mā te whakawhānui i te hunga e whai wāhi ana

Ko te wāhanga tuatahi o tā mātou hātepe aromatawai ko te whakatau i te hiranga o tēnā uara, o tēnā uara ki ō mātou kaiwhaipānga. Ka whakaatu te Ata 1 i te taurite o te hiranga o ngā uara o ngā whakautu katoa. Ko te kaitiakitanga te uara nui katoa hei whakatairanga mā ngā mahi toitū-oranga a Moana, ka whai ko te Manaakitanga, te Whakatipuranga, ā, ko te Whakapapa.

Average priority of four values

Ata 1. Taurite o te hiranga o ngā uara e whā

Ka whakaatu te poukapa o roto o Ata 2 i ngā putanga nui o tā mātou aromatawai taketake o ngā kaiwhaipānga rāroto, rāwaho hoki. E kōpiripiri ana ngā putanga i te raupapa mai i te hiranga iti iho ki te hiranga nui ake. Ko te kōpiringa nei he tohu o te ritenga o ngā whakaaro o ngā kaiwhaipānga rāroto me ngā kaiwhaipānga rāwaho. He kitea pai tēnei e whakaatu ana i te riterite o ngā uara me ngā wawata mō te oranga tonutanga o Moana.

He huinga kaupapa hoki ngā take nunui, kei roto ko ngā take ā-hapori pēnei me te kanorautanga, ngā take taiao pēnei me ngā rāngai ika mauri ora, me ngā take pūtea pēnei me ngā tiwhikete toitū-oranga. Kāore i mārama te puta mai o ngā take ahurea ki waenga i ngā take nunui 12, e whakaaturia ana i te Ata 2; heoi, kei roto ēnei i te nuinga noa atu o ngā take, ā, he wāhanga matua o te whai i ngā kaupapa pērā i te mauri me te kanorautanga.

Matrix of top 12 material topic

Ata 2. Poukapa o ngā kaupapa nunui 12

Dr Jay Whitehead - economist

Tākuta Jay Whitehead

economist
“Kua whai a Moana i tētahi huarahi atamai i runga i ngā raraunga ki te aromatawai taketake. E takea nuitia ana tā mātou pūnaha i te ao Māori, me te tō mai anō i ngā tikanga tatau i te pūtaiao whakataunga kia hua ai he tikanga whakaihuwaka mō te aromatawai taketake. I tuia tahitia e mātou te aronga mātauranga Māori ki ngā uara, me ngā tikanga pūtaiao whakataunga o runga rawa. Nā te tuinga nei i puta ai he aromatawai taketake pakari, he turukitanga hoki i te wāhanga o te pūtaiao taketake.”

He tohunga ōhanga a Tākuta Jay Whitehead, ka whakakotahi i te mātauranga Māori, ngā tikanga tatau o te pūtaiao whakataunga, me ngā ariā ōhanga whanonga. Kua whakaputaina e Jay he tikanga hou mō te aromatawai taketake ki ngā hautaka mātauranga o te ao, ā, i mahi ia me ētahi rōpū huhua o te rāngai ahumatua, Māori, kāwanatanga, rōpū pūtea hoki hei whakapai atu i ngā putanga toitū-oranga.


next
03
Hononga tūturu